جرایم رایانه ای چیست و چه مجازاتی در پی دارد؟
پیشرفت تکنولوژی زندگی انسان ها را دستخوش تغییراتی کرد. یکی از نمونه های پیشرفت تکنولوژی، استفاده از اینترنت و و سایل الکترونیکی از جمله موبایل و رایانه است. به موازات پیشرفت تکنولوژی شکل جرایم نیز تغییر کرد و مورد سوء استفاده برخی از افراد قرار گرفت. در طی سال های اخیر جرایم رایانه ای مانند کلاهبرداری اینترنتی، جعل و مانند این موارد را در جوامع گسترش داد.
در پی افزایش این کارها نیاز به وجود قانون و قاعده برای حفظ حقوق افراد و جامعه احساس شد. گاهی اوقات ما بدون داشتن آگاهی از عواقب کارمان مرتکب اعمال مجرمانه می شویم؛ اما جهل به قانون رافع مسئولیت نیست و به عبارتی بی اطلاعی از قوانین منجر به رفع مسئولیت مجرمانه نمی شود.
این روزها دنیای مجازی بخش قابل توجهی از زندگی روزمره هر کدام از ما را تشکیل داده است. لذا ضرورت آگاهی از قانون جرایم سایبری نیز افزایش یافته است. در این مطلب از وکیل میت قصد داریم تا به بررسی این موضوع مهم بپردازیم، پیشنهاد می کنیم تا انتها با ما همراه باشید.
جرایم رایانه ای چیست؟
همان طور که در بالا اشاره شد، پیشرفت تکنولوژی و استفاده از آن در میان اکثریت جامعه، راه های سوء استفاده برخی از افراد را هموار کرد. برای تعریف جرایم رایانه ای یا همان جرایم سایبری باید گفت که شامل هنجارشکنی هایی است که در فضای مجازی رخ می دهند.
به عبارت دیگر می توان گفت هر فعل یا ترک فعلی که از طریق یا به کمک رایانه یا از طریق اتصال به اینترنت، چه به طور مستقیم یا غیرمستقیم رخ دهد و توسط قانون ممنوع گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده باشد، جرم سایبری محسوب می شود. بنابراین، با توجه به این تعریف، جرایم را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
- جرایمی که در آن ها رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می شود. مانند: سرقت، تخریب و….
- جرایمی که در آن ها رایانه به عنوان ابزار ارتکاب جرم به کار گرفته می شود که معمولاً از طریق شبکه های اجتماعی و اینترنت رخ می دهد. مثل کلاهبرداری، جعل و سرقت و ….
- جرایمی که می توان آن ها را جرایم سایبری نامید که در فضای مجازی به وقوع می پیوندد؛ اما آثار آن ها در دنیای واقعی ظاهر می شود. مانند نفوذ غیر مجاز، شنود غیر مجاز، انتشار ویروس، کرم های رایانه ای و …
مصادیق جرایم رایانه ای
به صورت کلی می توان طبق قانون، مصادیق جرایم رایانه ای را موارد زیر دانست. هر چند که تنها محدود به موارد زیر نمی شود و موارد دیگری نیز وجود دارند که در قانون ذکر نشده اند:
- دسترسی غیرمجاز به داده یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
- شنود غیر مجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانه های رایانه ای، مخابراتی، امواج مغناطیسی یا نوری
- جاسوسی رایانه ای
- جعل رایانه ای
- تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
- کلاهبرداری و سرقت اینترنتی از طریق رایانه
- جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
- هتک حیثیت و نشر اکاذیب
- تولید، انتشار (در دسترس قرار دادن) یا معامله داده ها و نرم افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی
- فروش و انتشار گذرواژه یا هر نوع داده ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی افراد را می دهد
- انتشار محتوای آموزشی به منظور دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی
دادگاه رسیدگی به جرایم رایانه ای
مطابق مواد 30 و 31 قانون جرایم سایبری مصوب سال 1388، قوه قضاییه موظف است به تناسب ضرورت، شعبه یا شعبی از دادسراها، دادگاه های عمومی و انقلاب، نظامی و تجدید نظر را برای رسیدگی به جرایم رایانه ای اختصاص دهد. در این زمینه قضات دادسراها و دادگاه های مذکور باید از میان قضاتی که آشنایی لازم به امور مربوط به رایانه را دارند، انتخاب شوند.
در این رابطه دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه ای و فناوری ارتباطات موسوم به دادسرای جرایم رایانه (ناحیه 31 تهران) تنها مرجع فعال در زمینه رسیدگی به جرایم است. این دادسرا مسئولیت رسیدگی به جرایم مربوط به تخلفات در حوزه فضای مجازی را به عهده دارد.
گفتنی است این دادسرای تخصصی با هدف رسیدگی به جرایم رایانه ای و فناوری اطلاعات و ارتباطات، رسیدگی به پرونده های شرکت های هرمی و شکایات مربوط به جرایم ارتکابی در فضای مجازی ایجاد شده است.
مجازات مصادیق جرایم رایانه ای
جرایم رایانه ای نیز مانند سایر جرایم مجازاتی را به دنبال دارد. این مجازات در چارچوب قوانین جرایم رایانه ای به شرح زیر تعیین شده است:
- مطابق ماده 729 قوانین جرایم سایبری، هرکس به طور غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است، دسترسی یابد به 91 روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 20 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 730، هرکس به طور غیرمجاز، محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانه ای رایانه ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به شش ماه تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 10 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 732، هرکس به قصد دسترسی به داده های سری موضوع ماده (3) این قانون، تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای یا مخابراتی را نقض کند، به شش ماه تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 10 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 736، هرکس به طور غیرمجاز داده های دیگری را از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده حذف یا تخریب یا مختل یا غیرقابل پردازش کند، به شش ماه تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 10 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 738، هرکس به طور غیرمجاز با اعمالی از قبیل مخفی کردن داده ها، تغییر گذرواژه یا رمزنگاری داده ها مانع دسترسی اشخاص مجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی شود، به 91 روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 20 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 740، هرکس به طور غیرمجاز داده های متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد، به جزای نقدی از 1 تا 20 میلیون ریال و در غیر این صورت به 91 روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 20 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 741 قوانین جرایم سایبری، هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن، به 1 تا 5 سال حبس یا جزای نقدی از 20 تا 100 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 742، هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده، محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگه‌داری کند، به 91 روز تا 2 سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 744، هرکس به سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر شخص دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به 91 روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 745، هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که به ضرر یا عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به 91 روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
- مطابق ماده 746، هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت، راسا یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت، به 91 روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
